Sedad Hakkı Eldem’in Korunamayan Mirası: Zeyrek Sosyal Sigortalar Kurumu Tesisleri

Türkiye’de çağdaş mimarlığın önde gelen eserlerinden biri olan Zeyrek Sosyal Sigortalar Kurumu Tesisleri, modern mimari mirasın korunması konusunda önemli bir örnek teşkil ediyor. Sedad Hakkı Eldem tarafından tasarlanan ve dönemi için yenilikçi bir anlayışla inşa edilen yapı, hem mimari kimliği hem de günümüzdeki durumu açısından dikkat çekiyor. Bu yazı, yapının tarihsel bağlamını, tasarım özelliklerini ve günümüzdeki konumunu ele alarak kapsamlı bir değerlendirme sunmayı amaçlıyor.

Kaynak: Arkiv

Sedad Hakkı Eldem, İkinci Ulusal Mimarlık Akımı’nın önde gelen temsilcilerinden biri. Bu akım, Birinci Ulusal Mimarlık Akımı gibi milli değerlere dönüşü hedeflerken, Osmanlı mimarisine birebir referans vermek yerine modern çizgilerle gelenekselliği harmanlayan bir yaklaşım benimsiyor.

Eldem, Taksim’deki Atatürk Kitaplığı, Harbiye’deki Hilton Oteli ve Maçka’daki Taşlık Kahvesi gibi yapılarla tanınmakla birlikte, Zeyrek Sosyal Sigortalar Kurumu Tesisleri gibi az bilinen ama değerli projelerde de imzası bulunuyor. Zeyrek Sosyal Sigortalar Kurumu Tesisleri, Eldem’e Ağa Han Mimarlık Ödülü kazandıran önemli projelerinden.

Kaynak: Arkiv

1962’de bir yarışma projesi olarak tasarlanan bu tesis, 1964’te inşa ediliyor. Zeyrek’in geleneksel mahalle dokusuna sahip

olduğu bir dönemde inşa edilen bu kompleks, çevresine uyum sağlamak amacıyla parçalı bir yerleşim düzenine sahip. Eğime yerleşen kompleks, ilk karşılaşmayı tek katlı bir kütleyle insan ölçeğinde sağlıyor. Proje inşa edildiğinde henüz İMÇ bile inşa edilmemiş. Bu sebeple, yapıyı dönemi için cüretkâr büyüklükte bir yapı olarak da değerlendirmek mümkün.

Zeyrek’te Ahşap Evler ve Önünde Sosyal Sigortalar Kurumu Tesisleri Fotoğraf: Salt Araştırma Koleksiyonu

Zeyrek Sosyal Sigortalar Kurumu Tesisleri, geleneksel Türk mimarisinden esinlenilen yatay çizgiler ve geniş saçaklarıyla dikkat çekerken, modern mimarinin temel ilkelerini de başarılı bir şekilde yansıtıyor. Bu yapı, Zeyrek’in ahşap evleriyle görsel bir uyum içerisinde, yerel bağlama duyarlı bir mimarlık örneği olarak öne çıkıyor.

Projede başlangıçta yer alan kafe ve dispanser gibi sosyal hizmet birimleri ise inşaatın tamamlanmasının ardından kullanıma geçirilemiyor. Bu nedenle tesis, yalnızca Sosyal Güvenlik Kurumu’na (SGK) bağlı bir hizmet binası olarak kullanılmakta. Ancak günümüzde bu yapının ne Sedad Hakkı Eldem gibi bir mimarın eserine verilmesi gereken özeni gördüğünü ne de bir modern mimarlık örneği olarak hak ettiği ilgiyi kazandığını söylemek mümkün değil. Yapının mimari önemini, dışarıdan gözlemleyen birinin fark etmesi ise oldukça güç duruyor.

Tesisin satılması ya da otele dönüştürülmesi gibi tartışmaların yakın bir dönemde gündeme gelmesiyle yapının modern mimari miras olarak korunup korunamayacağına dair önemli soruları da beraberinde oluşuyor. Özel bir işletmeye devredilmesi durumunda, yapı üzerinde yapılabilecek müdahalelerin öngörülemezliği ve kamusal erişimin sınırlanması gibi riskler söz konusu olabilir. Modern mimari eserlerin korunması, yalnızca geçmişin değil, aynı zamanda geleceğin mimari mirasını topluma kazandırmak adına büyük önem taşımakta.

Sedad Hakkı Eldem’in Cephe Eskizleri Fotoğraf: Salt Araştırma Koleksiyonu

Zeyrek Sosyal Sigortalar Kurumu Tesisleri, Sedad Hakkı Eldem’in vizyonunu ve çağdaş Türk mimarlığının potansiyelini yansıtan bir örnek olarak, daha iyi bir koruma ve değerlendirme politikasıyla hak ettiği ilgiyi görmeli. Bu eser, yalnızca bir mimarlık ürünü değil, aynı zamanda mimarlık tarihimizin değerli bir parçası olarak ele alınması gerekiyor.